Ο τόμος αυτός συμπληρώνει την βασική εικόνα της ελληνικής κοινωνίας κατά τους δύο πρώτους αιώνες της τουρκοκρατίας, εικόνα που μας την έδωσε ο προηγούμενος: εξετάζει κυρίως τις θρησκευτικές ζυμώσεις, που άρχισαν να παρατηρούνται μέσα στις ελληνικές χώρες ύστερ από τις απηχήσεις της Μεταρρυθμίσεως και Αντιμεταρρυθμίσεως, και εξιστορεί τους απελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων εναντίον των κατακτητών μεταξύ 1453-1669....
Επειδή ο αναγνώστης του έργου μου θα διερωτήθηκε ασφαλώς αρκετές φορές, πώς ξεκίνησα την προσπάθεια μου αυτή, ποιες ήταν οι πρώτες μου σκέψεις, πώς συνειδητοποίησα την ανάγκη για την πραγμάτωση του σκοπού μου, αισθάνομαι την υποχρέωση να προβώ σε μερικές εξομολογήσεις....
Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι την ιστορία του νέου ελληνισμού δεν την γνωρίζουμε ακόμη καλά, ιδίως τις αρχές της και την περίοδο της τουρκοκρατίας, μολονότι οι ερευνητές πληθύνονται τα τελευταία χρόνια, καθώς και οι συστηματικές εργασίες....
Το βιβλίο αυτό γεννήθηκε μεσ από τα σπλάχνα ενός άλλου παλιότερου, δημοσιευμένου στα 1947, με το οποίο είχα προσπαθήσει να παρουσιάσω με απλό τρόπο την αδιάσπαστη ιστορία της Θεσσαλονίκης βασιζόμενος στα ως τότε πορίσματα της ιστορικής και αρχαιολογικής επιστήμης....
Το βιβλίο αυτό πραγματεύεται συστηματικά, πως ανασυντάσσεται και οργανώνεται ο ελληνικός κόσμος μετά την Άλωση, από ποιες χώρες, από ποιες κοινωνικές τάξεις και στρώματα προέρχεται, πώς διαφοροποιείται και πώς συντίθεται βαθμιαία και διαμορφώνεται στην προεπαναστατική κοινωνία....