Τα κεφάλαια αυτά που βρίσκονται στην αρχή του έργου του Θουκυδίδη και που συνήθως φέρουν το όνομα "Αρχαιολογία" επειδή ακριβώς πραγματεύονται γεγονότα πανάρχαια, αντιπροσωπεύουν την πιο συνειδητή και την πιο θριαμβευτική προσπάθεια που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς για να προσδιορίσει σύμφωνα με το λόγο και μόνο την άγνωστη αλήθεια της ιστορίας....
Όταν δημοσιεύσαμε τον πρώτο τόμο των Ιστοριών του Θουκυδίδη, είχαμε υποσχεθεί ότι το έργο του ιστορικού στο σύνολό του έχει προγραμματιστεί να κυκλοφορήσει σε οχτώ τόμους, όσα και τα βιβλία των Ιστοριών του....
Το Δ΄ βιβλίο από τα "Ελληνικά" του συγγραφέα καλύπτει τη συναρπαστική δράση του βασιλιά της Σπάρτης Αγησίλαου στην Ασία εναντίον των Περσών (για να προστατεύσει τις Ελληνικές πόλεις από τη μανία του Τισσαφέρνη λόγω συμπαράταξής τους με τον Κύρο) αλλά και την επιστροφή του στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τις σπουδαιότερες πόλεις (Θήβα, Αθήνα, Κόρινθο, Άργος) που συνασπίσθηκαν εναντίον της Σπάρτης, γιατί έρευσε άφθονο προδοτικό περσικό χρήμα για να υποχρεώσει το βασιλιά της να γυρίσει από την Ασία στην Ελλάδα, αφήνοντας λαμπρό πεδίο νίκης....
Με την έκδοση και του 3ου τόμου των "Ελληνικών" του Ξενοφώντα ολοκληρώνεται η καταγραφή των ιστορικών γεγονότων στη μητροπολιτική Ελλάδα της τελευταίας δεκαετίας του 5ου π....
Η επιστροφή του Αλέξανδρου από τον Υδάσπη, μέσω νέων θριάμβων και παράτολμων ενεργειών στην έρημο της Γεδρωσίας και εξερευνητικών πρωτοβουλιών του Νεάρχου στον Ινδικό ωκεανό και τον Περσικό κόλπο και η άφιξη στη Βαβυλώνα του μυστικισμού και του πλούτου....
Αν πραγματευόμουν την εξιστόρηση των γεγονότων με τρόπο παρόμοιο με τους άλλους, θα μπορούσα να συζητήσω προεισαγωγικά μερικά θέματα, όσο αυτό ήταν πρόσφορο, και να προχωρήσω στη συνέχεια της εξιστόρησής μου· αν είχα προσδιορίσει μικρή έκταση εξιστόρησης, θα είχα τον καιρό να απολαύσω τον καρπό από τις προεισαγωγικές παρατηρήσεις· επειδή όμως υποσχέθηκα ότι σε λίγα βιβλία θα εξιστορήσω τα γεγονότα όσο μπορώ, αλλά και θα περιλάβω χρονική έκταση μεγαλύτερη από χίλια εκατό χρόνια, είναι απαραίτητο να παραμερίσω τη μεγάλη έκταση των προεισαγωγικών παρατηρήσεων και να προχωρήσω στα ίδια τα γεγονότα κάνοντας πάντως αυτή μόνο την προκαταβολική παρατήρηση, ότι στα προηγούμενα έξι βιβλία κατέγραψα τα γεγονότα από τον Τρωικό πόλεμο ως τον πόλεμο που αποφάσισαν να κάνουν οι Αθηναίοι εναντίον των Συρακούσιων, ως τον οποίο έχουν περάσει από την άλωση της Τροίας εφτακόσια εξηνταοχτώ χρόνια....
Με ιδιοφυή κριτική οξυδέρκεια και εκπλήσσουσα αντικειμενικότητα και ακρίβεια ο Αθηναίος ιστορικός, μας κληροδότησε ένα "κτήμα εσαεί ή αγώνισμα ες το παραχρήμα"....